Context

Het afgelopen decennium werden intellectuele rechten, en het auteursrecht in het bijzonder, steeds belangrijker in een samenleving waar kennis en informatie een toenemend gewicht hebben, en steeds meer digitaal worden gemaakt, verkocht, verspreid en gebruikt. Op het terrein van het auteursrecht zijn een drietal types actoren die elk een specifiek belang te verdedigen hebben:

• De creatoren, auteurs en hun vertegenwoordigers (auteursverenigingen, beheersvennootschappen);
• De producenten, uitgevers en handelaars;
• De gebruikers, zowel het publiek zelf als de instellingen in cultuur, erfgoed, onderwijs, wetenschap en andere organisaties die de zorg dragen voor het ‘publiek domein’.

SA&S zet zich specifiek in voor deze laatste groep. De cultuur-, erfgoed-, onderwijs- en onderzoeksinstellingen ontsnappen immers niet aan het auteursrechtelijk kluwen. Tal van gemeenschappelijke vragen duiken op. Veel organisaties vragen dan ook op gezette tijden adviezen en rapporten aan juridische experts naar aanleiding van concrete vragen of problemen, of in het kader van onderzoek- en ontwikkelingsprojecten. Meestal hebben de opdrachtgevers echter noch de competentie, noch de capaciteit om die adviezen en aanbevelingen om te zetten in concrete daden.

In de 20ste eeuw werden min of meer evenwichtige verhoudingen ontwikkeld tussen de verschillende betrokken partijen inzake auteursrecht. Maar sinds het begin van de 21ste eeuw vormen digitale ontwikkelingen een ernstige bedreiging voor dit evenwicht. Uitzonderingen ten behoeve van het algemene belang en van de gebruikers, gelden niet noodzakelijk in een digitale omgeving. De rechthebbenden zijn zelden bereid beperkingen op hun exclusieve rechten te aanvaarden. Daarenboven proberen ze de bestaande uitzonderingen zoveel mogelijk terug te schroeven. Ze nemen posities in die bedreigend kunnen zijn voor een toekomstige open (digitale) samenleving, en voor de vrije circulatie van digitale informatie op een open internet.

Bovendien is de auteursrechtelijke regelgeving voortdurend in ontwikkeling in een complex beleidsveld: Europa als belangrijkste beleidsmaker, België als implementator van Europese regelgeving, Vlaanderen dat een beleid moet voeren binnen de grenzen die op de hogere niveaus worden uitgetekend. De intermediaire organisaties, de instellingen en de gebruikers zijn in Vlaanderen ronduit zwak georganiseerd om hun belangen te verdedigen en om beslagen te participeren aan (publieke) debatten en onderhandelingen met de andere partijen. Al deze uitdagingen kunnen ze niet alleen aan, zeker t.o.v. organisaties van rechthebbenden die zich goed hebben georganiseerd. Een gezamenlijke aanpak dringt zich op.

Visie op de samenwerking

Op basis van diverse studies en eigen ervaringen in projecten en bij contractonderhandelingen is het samenwerkingsverband er van overtuigd dat er meer juridische expertise nodig is bij de instellingen die de zorg en de verantwoordelijkheid dragen voor de publieke toegankelijkheid van informatie en cultuur en het vrij gebruik ervan door het publiek willen garanderen. De meeste organisaties in Vlaanderen moeten een beroep doen op juridische experts buiten de eigen organisatie, bijvoorbeeld om (contract)onderhandelingen met rechthebbenden te voeren. Zo kunnen zij geen eigen knowhow opbouwen en inzetten. De leden van het samenwerkingsverband willen dan ook versnippering tegengaan en hun activiteiten op elkaar afstemmen en op structurele wijze juridisch onderbouwen. Zij hebben hiertoe de nodige juridische expertise aangetrokken om de belangen van gebruikers in het auteursrechtelijk kluwen te behartigen.

Als uitgangspunt voor zijn opdracht zal de juridische expert vertrekken vanuit artikel 151 van het EG-Verdrag. Dit artikel wil de verbetering van de kennis en verspreiding van de cultuur en geschiedenis van de Europese volkeren, de instandhouding en bescherming van het Europees cultureel erfgoed en de culturele uitwisseling op niet-commerciële basis stimuleren. De free flow of information dient dan ook als grondrecht te worden gekoesterd. De juridische expert dient de leden optimaal te steunen in hun taak de Europese en nationale cultuur te behouden en voor het publiek toegankelijk te maken. Vooral de bescherming van het publiek domein is hierbij een primordiale taak voor de juridische expert. Bijzondere aandacht dient dan ook te worden besteed aan het maatschappelijk belang om een sterk publiek domein te waarborgen, zodat iedereen zonder belemmeringen op de informatie in de ‘commons’, publiek goed, kan voortbouwen. Het publieke domein is immers de grondstof waaruit nieuwe kennis wordt afgeleid en nieuwe culturele werken worden gecreëerd. Langere beschermingstermijnen in het auteursrecht dienen dan ook te worden bestreden, zo mogelijk verkort.

Ook de openbaarheid en algemene toegankelijkheid van auteursrechtelijk beschermd materiaal moeten worden gewaarborgd. Dit betekent dat de uitzonderingen op het auteursrecht voor openbare uitlening, onderwijs, wetenschap, voor de bewaring van het cultureel erfgoed, enz., dienen te worden gehandhaafd. De vaak enge invulling en interpretatie van deze uitzonderingen beantwoorden meestal niet aan de actuele noden op het terrein. We streven ernaar om deze uitzonderingen te versterken en waar nodig aan te passen. In het bijzonder moet ervoor geijverd worden dat zij ook van toepassing zijn in een digitale omgeving.

Concrete doelstellingen en beoogde resultaten

Het samenwerkingsverband beschouwt de volgende drie pijlers binnen de werking als essentieel: (i) ontwikkeling van visie en expertise, (ii) deelnemen aan en bevorderen van overleg, (iii) adviseren en bijstaan in concrete juridische casussen. Deze pijlers vormen de kern van de opdracht van de juridisch expert, en van de doelstellingen die we daarmee willen realiseren.

VISIE EN EXPERTISE ONTWIKKELEN

De leden van het samenwerkingsverband willen met de steun van de juridische expert sterker worden in het opnemen en verdedigen van hun maatschappelijke opdracht. De leden willen belangrijke beginselen zoals deze vastgelegd in de Berlijn Declaratie van 2003 over ‘Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities’ verdedigen en verspreiden. De leden willen de kennis over auteursrecht en het fair gebruik ervan versterken in de instellingen en bij de gebruikers waar zij voor staan.

OVERLEG PLEGEN

Het samenwerkingsverband wil een aanspreekpunt zijn voor de andere actoren op het vlak van auteursrechten en wil mee de dialoog tussen de diverse actoren stimuleren en faciliteren. Het wenst ook de betrokken overheden te sensibiliseren en te betrekken bij vormen van dialoog of structureel overleg.

ADVISEREN EN BIJSTAAN

Het samenwerkingsverband maakt het mogelijk dat de aangesloten leden beroep kunnen doen op een juridisch expert en advocaat om op te treden in specifieke gevallen. De partners waken er over dat maximale aandacht gaat naar die cases die het grootst gemeenschappelijk belang hebben voor alle leden. Door de samenwerking met de juridisch expert garandeert het samenwerkingsverband dat in Vlaanderen er minstens één advocaat is die het belang van de gebruikers en het publiek domein verdedigt en die – in de mate van het mogelijke – inzetbaar is voor ieder die op hem een beroep wil doen. SA&S doet hiervoor op heden beroep op Mr. Joris Deene (Everest Law).

Engagement

Het samenwerkingsverband wil steeds nieuwe leden aantrekken om de representativiteit van het samenwerkingsverband te versterken. Het belang van de gebruiker en van het publieke domein blijft daarbij voorop staan. Elk lid onderschrijft de visie van SA&S en engageert zich actief om deze visie mee te realiseren.